Zobowiązania międzynarodowe Polski w dziedzinie kontroli eksportu
Ogólne zasady, które państwa członkowskie UE powinny stosować przy udzielaniu zezwoleń na transfery uzbrojenia określa Wspólne Stanowisko Rady nr 2008/944/WPZiB z dnia 8 grudnia 2008 r. określające wspólne zasady kontroli wywozu technologii wojskowych i sprzętu wojskowego. Wspólne Stanowisko ustanawia między innymi Kryteria Unii Europejskiej w eksporcie broni, które mają charakter prawnie wiążący dla państw członkowskich.
Natomiast obrót towarami podwójnego zastosowania przez państwa UE jest regulowany przez Rozporządzenie Rady (WE) nr 428/2009 z dnia 5 maja 2009 r. ustanawiające wspólnotowy system kontroli wywozu, transferu, pośrednictwa i tranzytu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania, wraz z późniejszymi zmianami:
1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1232/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 428/2009 ustanawiające wspólnotowy system kontroli wywozu, transferu, pośrednictwa i tranzytu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania;
Oba te rozporządzenia oraz Wspólne Stanowisko są bezpośrednio stosowane w prawie polskim.
Kluczowe znaczenie w dziedzinie kontroli eksportu odgrywają także inne międzynarodowe zobowiązania Polski, szczególnie te wynikające z członkostwa w organizacjach międzynarodowych, porozumieniach nieproliferacyjnych i reżimach kontroli eksportu. Priorytetowo traktowane są ograniczenia i zakazy eksportu towarów o znaczeniu strategicznym związane z sankcjami ONZ, UE i OBWE (więcej informacji nt. sankcji – tutaj).
Nieproliferacja broni masowego rażenia
W związku ze wzrostem zagrożenia związanego z proliferacją broni masowego rażenia (BMR) oraz zwiększeniem zainteresowania posiadaniem jej przez niektóre państwa i ugrupowania terrorystyczne w niestabilnych regionach świata, Polska stosuje szczególne środki ostrożności przy podejmowaniu decyzji o eksporcie towarów, technologi i usług, które mogą zostać wykorzystane do produkcji tego typu broni.
Polska jest stroną wszystkich głównych konwencji w tej dziedzinie:
-
Traktatu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) z 1968 r.,
-
Konwencji o zakazie broni biologicznej i toksynowej (BTWC) z 1972 r.
-
Konwencji o zakazie broni chemicznej (CWC) z 1993 r.
Dodatkowo, Polska należy do Organizacji ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW) wspierającej implementowanie i wykonywanie konwencji CWC. Wymienione umowy międzynarodowe mają na celu zarówno rozbrojenie i przeciwdziałanie proliferacji BMR, jak i promowanie handlu w celach pokojowych.
Więcej o nieproliferacji BMR znajdziesz tutaj.
Reżimy kontrolne
Specyficzną formę współpracy międzynarodowej w dziedzinie kontroli eksportu stanowią tzw. reżimy kontrolne. Są to nieformalne fora pozbawione osobowości prawnomiędzynarodowej, w ramach których państwa uzgadniają na zasadzie konsensusu politycznie wiążące reguły stosowane następnie w narodowych politykach kontroli eksportu.
Polska jest członkiem wszystkich reżimów kontroli eksportu i ugrupowań nieproliferacyjnych:
-
Komitetu Zanggera (Zangger Committee),
-
Grupy Dostawców Jądrowych (Nuclear Suppliers Group – NSG),
-
Grupy Australijskiej (Australia Group),
-
Reżimu Kontroli Technologii Rakietowych (Missile Technology Control Regime – MTCR),
-
Porozumienia z Wassenaar (Wassenaar Arrangement).
Głównym celem działania reżimów kontrolnych jest dążenie do zwiększenia transparencji w transferach oraz promowanie odpowiedzialności w handlu uzbrojeniem i towarami podwójnego zastosowania. Tym samym przyczyniają się one do wzrostu regionalnego i międzynarodowego bezpieczeństwa. Państwa uczestniczące w reżimach kontrolnych prowadzą stałą wymianę informacji oraz koordynują swoje polityki kontroli eksportu. Reżimy ustanawiają listy kontrolne, które zawierają wykazy dóbr – uzbrojenia lub towarów podwójnego zastosowania – które są objęte kontrolą ze względu na zagrożenie jakie mógłby spowodować ich niekontrolowany transfer. Wraz z postepem technologicznym tisty te są regularnie.
Do podstawowych instrumentów współpracy wielostronnej zalicza się powiadamianie o:
-
odmowach wydania pozwolenia na eksport (ang. denials),
-
udzieleniu zgody na transfer, na który inne państwo wydało wcześniej odmowę – tzw. „podcięcie” (ang. undercuts).
Decyzja o odmowie wydania licencji eksportowej ze względu na niezgodność z celami reżimu powinna być notyfikowana innym uczestnikom. Oczekuje się, że państwa będą przeprowadzały dwustronne konsultacje w przypadku rozpatrywania transakcji podobnych do takich, w których inne państwo odmówiło wydania licencji. Ma to na celu zapobieganie podważeniu decyzji innego państwa i harmonizację narodowych polityk eksportu. System notyfikacji odmów funkcjonuje w ramach GDJ, GA, MTCR i PW, a także w ramach Unii Europejskiej. Natomiast konsultacje dwustronne prowadzone są w GDJ, MTCR i GA oraz Unii Europejskiej.
© 2012 Ministerstwo Spraw Zagranicznych